Rybnik w królestwie Prus

 Rybnik w królestwie Prus pod władaniem Fryderyka II Wielkiego ( okres 1740 - 1786 ) - Provinz Schlesien

Godło królestwa Prus z lat 1741 - 1892

Pierwszym władcą Rybnika był król Prus Fryderyk II Wielki, który w wyniku wygranej wojny z Austrią Habsburgów zajął niemal cały Śląsk (bez Śląska Cieszyńskiego i Śląska Opawskiego), która została włączona do królestwa jako Prowincja Śląska ( Provinz Schlesien ). Fryderyk Wielki był niesłychanie wszechstronnie wykształconym władcą Prus. Zniósł cenzurę prasy, rozbudował armię i administrację, usprawnił sądownictwo, zniósł tortury na terytorium królestwa, a także podjął się zadania reformy szkolnictwa, wprowadzając powszechny przymus szkolny na poziomie podstawowym. Frederyk II negatywnie oceniał Polaków, złe zdanie miał też o szlachcie polskiej, której poszczególnych przedstawicieli nazywał Monsieur Kikeriki (Pan Kukuryku). Fryderyk był agnostykiem, a o chrześcijaństwie wyrażał się z pogardą. Tolerował w swoim państwie różne wyznania, będąc pierwszym królem Prus, który tak otwarcie dystansował się od spraw religii. W instrukcji wydanej na początku swych rządów podkreślał, że religia poddanych go nie interesuje i mógłby nawet przyjąć "Turków i pogan" i wybudować im świątynie ich obrządków, jeżeli przyczyniłoby się to do dobra państwa. Była to postawa wyjątkowa w ówczesnej Europie.

Po przejęciu władzy nad Śląskiem, administracja pruska rozpoczęła czas reform. Rybnik został przyłączony do nowo utworzonego powiatu pszczyńskiego. Mimo zmiany przynależności monarchicznej, miasto nadal funkcjonowało w ramach Rybnickiego Państwa Stanowego. Sytuacja ta zmieniła się dopiero w 1788 roku, kiedy ostatni władca Rybnickiego Państwa Antoni Wengierski sprzedał Fryderykowi miasto Rybnik, który nadał swoim nowym włością status wolnego miasta królewskiego. Sytuacja materialna rybniczan zmieniła się diametralnie. Dobra polityka króla pozwoliła na zniesienie poddaństwa i miała pozytywny wpływ na rozwój Rybnika. Architektura miasta zaczęła powoli zmieniać swoje oblicze. Rybnicki rynek dotąd otoczony drewnianymi chatami, zaczął wypełniać się kamienicami wybudowanymi z cegły. 

Rybnik w roku 1749 / Ribnik Oberschlesien/ 1749 Tobias Maier Ducatus Silesiae. Tabula geographica generalis, statuihodierno, ei nempe qui post pacem Dresdensem locum obtinet, adaptata iustaque Graduatione rectificata,

Rybnik na mapach Christiana Friedricha von Wrede lata 1747 - 1753

Christian von Wrede był niemieckim kartografem. Służył w pruskiej armii w stopniu porucznika.  Wrede wpisał się do historii  Rybnika jako twórca bardzo malowniczej mapy miasta i okolic, które miały służyć królowi Fryderykowi II do celów wojskowych. Tak powstał zawierający 195 arkuszy rękopiśmiennych w skali 1:33 333 atlas Krieges-Carte von Schlesien, który był bardzo strzeżony i udostępniony badaczom i historykom dopiero na początku XX wieku. Czas sporządzenia map Śląska zajął porucznikowi 6 lat. 

Rybnik na mapie Christiana Friedricha von Wrede

Rybnik na mapach Chrisiana von Wrede'a rysuje się jako małe miasteczko ulokowane gęstymi lasami i malowniczymi stawami, które dominują w przestrzeni Rybnika. Dość rozbudowana  sieć dróg, stopniowo rozgałęziają się od centrum miasta. Na mapie można rozpoznać najważniejsze drogi i są to dzisiejsze ulice ; Raciborska, św. Józefa, Zebrzydowicka, Gliwicka... Tuż za rynkiem oznaczony został kościół farny " na Górce " mieszczący się przy ulicy Gliwickiej u podnóża odrysowanej Góry Rudzkiej ( Ruda Berg ). Graniczące z Rybnikiem wsie nazywają się Seybersdorf ( Zebrzydowice), Ellgoth ( Ligota ), Ozuppowitz ( Orzepowice ), Smollna ( dzisiejsza dzielnica Rybnika ), Willepoile ( Wielopole), Zamislau (Zamysłów) i Paruschowitz ( Paruszowiec). Na mapie oznaczone są dwie rybnickie rzeki ( Ruda i Nocenna ). Na terenie rybnickiego targowiska i rejonu wiaduktu na ulicy Chwałowickiej rozsciągały się dwa stawy połączone siecią wodnych strug. Na mapie można rozpoznać staw " Księżok " mieszczący się w lesie na Nowinach. W samym centrum Rybnika oznaczony jest drewniany ratusz, który spalił się w 1788 roku

Fragment mapy von Wrede przedstawiającą Chwałowice z młynami wodnymi na rzece Nacyna.

Niemiecka mapa z roku 1750 roku wydanej w języku łacinskim, gdzie Ribnik ( Rybnik ) oznaczony jest w legendzie jako VRBES MAIORES, wsie Radlin, Seiberdorf, Belek, Leschen jako Pagi, vici




 Atlas Silesiae id est Ducatus Silesiae generaliter Quatuor Mappis nec non specialiter XVI Mappis tot. Principatus repraesentantibus geographice Exhibitus.

 
Piękna mapa okolic Rybnika ( Liebeneck )opisana w języku francuskim z roku 1741. Wodzisław Śląski - Lasta, Żory - Sora, Głogów - Petit Glogau. Mapa opisuje działania wojenne w bitwie o Śląsk między Austrią a Królestwem Prus.




Rybnik z roku 1739 w granicach księstwa Raciborskiego, Rubenick - Rybnik

J.A. Pfeffel et Engelbracht fec. et exc., 1739

Kolejna mapa przedstawiająca wojnę o Śląsk z oznaczeniem twierdz w Brzegu, Nysie i Głogowie ( Schlesisches Kriegs Theatrum Anno 1741, in einer Geographischen Land- Charte vorgestellt, dabey beÿderseidige Marsch-Routhen vorgestelt werden Die von Ihro Königl. Majst. in Preussen Praetentirende Fürstenthümer in Schlesien sind mit Blauer-Farb bezeichnet )


Znamy też klika ważnych wydarzeń z dziejów Rybnika, drugiej połowy XVIII wieku :
  • W 1758 r. pożar zniszczył kilka budynków, w tym ratusz i szpital.
  • W 1782 roku zatrzymał się w Rybniku na jeden dzień i noc Wielki Książę Rosji Paweł z małżonką. Obaj zostali przyjęci w imieniu króla przez generała von Danwitza na granicy Śląska. ( W książce Goethe Begegnungen und Gesprache / Ernsts und Renate Grumach ( Wieść o pojawieniu się wielkiego księcia Pawła z Rosji i Darmstadtu wywołała tu wielkie poruszenie - An Merck 11.08. 1782 r. ) - Die Nachricht von der grosst fursten Paul von Russland erscheingung und betragen Darmstadt hat hier hier viel vergnügen erregt - An Merck 11.08. 1782
 Fryderyk Wilhelm II Pruski władca Rybnika w latach 1786 - 1797

  • W 1789 roku miasto otrzymało doroczny targ w dzień św. Katarzyny. W tym też roku król pobłogosławił  szkołą protestancką i ustalił pensję zatrudnionego w niej nauczyciela na sumę domenową.
".. 1758 verzichte eine feuersbrunst nebst mehrerest haüfern, auch das Rathhaus und Hospital, 1782 hielt sich Tag und Nacht der Grossfürst Paul von Rusland nebst seiner Gemahlin hier auf. Beide wurden im namen des könings durch den General von Danwitz an set grenze Schlesiens empfangen. 1789 erhielt die Stadt alljährlich auf st Katharina einen Krammarkt. Auch begnadigt  Sie in diesem Jahre der Köning mit eine evangelische Schule und weiss den Gehalt des dabei angestellten Lehrers auf das Domänenumt an.."
Zeitgeschichte der Städte Schlesiens/ Fischer, Christian Friedrich Emanuel / 1819 r.


Rybnik pod rządami Fryderyka Wilhelm III Pruskiego lata 1797 - 1840

Fryderyk Wilhelm III jako król królestwa Prus zasłynął z likwidacji klasztorów na Górnym Śląsku. Rybnik na mapach geometra V. Jurziczka ( autora map dla kronik wodzisławskich F.I.Henke z roku 1810) rysuje się jako mała osada miejska z okresu pierwszej dekady XIX wieku. Fragment mapy przedstawia rejon dzisiejszej ulicy Powstańców ( Pruschowitzergasse - Paruszowicka alejka ) z odnogą ulic Mikołowskiej i Żorskiej. Mały krzyżyk w górnej części mapy było miejscem otoczonym przez lipy. Kilka lat później stanie tam mała kapliczka z figurą św. Antoniego, a sto lat później jedna z najpiękniejszych neogotyckich świątyni na Śląsku znana nam jako Bazylika św. Antoniego. Pod numerem 20 znajduje się miejska cegielnia podpisana "Städtische Ziegeley" ( Ziegelei ). Mniej więcej w środku paruszowickiej alejki są źródełka, która zasilają w wodę miejskie, drewniane wodociągi mieszczące się na obecnym Placu Wolności. ( 21. Ursprung der Guellen des Potok ) Dzisiejsza ulica Gliwicka nazywała się ( (8. Kirchgasse), a Łony  (9. Lohnergasse)




Mapa Rybnika i jego okolic z roku 1850. W zasadzie jest to mapa geologiczna ( w XIX wieku używano nazwy geognostyka. Z mapy możemy dowiedzieć się na jakich glebach leży Rybnik i jakie posiada bogactwa mineralnej. Mapa zawiera również legendę z podziałką, w jakiej epoce wytworzyła się gleba.
Na mapie przedstawiono Rybnik jako miasto bogate w brunatny węgiel ( Braunkohl ), rudę żelaza ( Eisenstein ), kamień wapienny ( Kalkstein ). Mapa pokazuje odległości w milach, łatrach i pruskiego pręta ( Ruthen ). Oznaczone są również trzy szosy ( Kunststrassen ) oraz tory kolejowe razem z dworcem kolejowym w Rybniku i przystanku w Czernicy. HO Hochöfen oznaczają piece hutnicze , można je znaleść w Rybnickiej Kuzni, Paruszowcu i Gotartowicach.

Geognostische Karte von Oberschlesien / 1850 r.
 


Opady

Opady są najbardziej obfite latem, a następnie wiosną. Jesień jest bardziej sucha, a zima ma najmniej opadów. Średnia roczna w dolinie Odry wynosi od 600 do 700 mm, na terenach leśnych ponad 700, a na górze Annaberg i na Wzgórzach Rybnickich ponad 800 ml deszczu. Dzielnica przemysłowa jest bogata w mgłę. W lecie wilgoć przynoszą wiatry północne, a w zimie południowe zachodnie. ( Źródło: Führer durch Oberschlesien. Ein kurzes Hand- und Heimatbuch ) 


Źródła:


Linki :

Komentarze

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Rybnicka Spółdzielnia Mieszkaniowa

Obraz
Rybnicka Spółdzielnia Mieszkaniowa - ul. Wyzwolenia  Rybnicka spółdzielnia mieszkaniowa mieszcząca się na ulicy Wyzwolenia pod względem architektonicznym jest obiektem bardzo interesującym i zasługującym na szerszy opis ze względu na swoją oryginalność i wyjątkowość. Obiekt został wybudowany na przełomie lat 60 i 70 ub. wieku. Projekt został zrealizowany w czasach, kiedy na świecie trendy architektoniczne wyznaczał modernizm. A w Polsce ostatecznie na architektonicznym polu bitwy wygrali moderniści z socrealistami i w wielu względów między innymi ekonomicznych i praktycznych budownictwo modernistyczne zaczęło się błyskawicznie rozwijać w Polsce. Rybnicka spółdzielnia mieszkaniowa Przeznaczenie nieruchomości spółdzielni mieszkaniowej w Rybniku Rybnicka Spółdzielnia Mieszkaniowa została wybudowana jako obiekt użyteczności publicznej z przeznaczeniem dla pracowników umysłowych. Pierwotnie rybnicka RSM składała się z dwóch obiektów wymienionej wyżej części przeznaczonej dla pracow...
Czytaj więcej

Volkslista z Górnego Śląska - gdzie jej szukać ?

Obraz
Na niemiecką listę narodowościową ( Deutsche Volksliste ) zostali wpisani przeważnie z własnej woli mieszkańcy przed wojennego, polskiego, autonomicznego województwa Śląskiego. Liczba osób z Górnego Śląska  posiadająca pełne lub tymczasowe obywatelstwo niemieckie wyniosła w roku 1945 około 1.450 tyś . Każdy, kto próbuje odtworzyć swoje śląskie drzewko genealogiczne i dowiedzieć się coś na temat narodowości i obywatelstwa swoich przodków napotyka na naturalną barierę w urzędach i archiwach.  Słyszymy zawsze to samo - " Volkslisty ze Śląska po prostu nie ma." Dokumentacja została zniszczona przez cofających się Niemców lub przez ludność miejscową, obawiającej się represji ze strony administracji polskiej. Chociaż często się słyszy, że w we wczesnym okresie panowania władzy ludowej na Górnym Śląsku, niemiecka lista narodowa była do dyspozycji komunistycznych władz. W tym artykule podam małe wskazówki gdzie i jak można odszukać w archiwach polskich i niemieckich wpisu na DVL. Zak...
Czytaj więcej

Huta Silesia w Rybniku

Obraz
Początku zakładu Huta Silesia w Rybniku sięgają  XVIII wieku, a zatem jego dzieje są były i są nierozerwalne związane z rozwojem ziemi rybnickiej. Tak potężny zakład przemysłowy jak Huta Silesia na Paruszowcu eksportował swoją produkcję w każdy zakątek świata. Dzisiaj po hucie Silesia pozostało kilka nieruchomości stojących przy ulicy Przemysłowej. Większość hal dawnych zakładów przemysłowych  przejęły takie firmy jak Purmo, Tenneco, Greif. Widok na dawną hutę Silesia od strony południowej Początki hutnictwa w Rybniku Najstarszym przemysłem w okręgu rybnickim jest hutnictwo. Źródeł jego powstania należy dopatrywać się w zapotrzebowaniu na takie wyroby, jak żelazo, różnego rodzaju blachy żelazne , cynkowe itp. Produkcja tych wyrobów uzależniona była od zasobów miejscowych surowców.  Prawdopodobnie już od XVI wieku stwierdzono zaleganie rudy żelaza i  rudy darninowej  na rzeką Rudą i Bierawką; gęste obszary leśne dostarczały zaś drewna, które pod p...
Czytaj więcej